عواملی که ریسک سکته مغزی را بالا می‌برند

به گزارش مد نیوز به نقل از روزنامه خراسان، سکته مغزی هنگامی رخ می‌دهد که خون‌رسانی به قسمتی از مغز قطع یا کم می‌شود. در این وضعیت از دریافت اکسیژن و مواد مغذی توسط مغز جلوگیری شده و سلول‌های مغزی در عرض چند دقیقه شروع به مردن می‌کنند. به تازگی، عضو هیئت مدیره انجمن سکته مغزی ایران با اشاره به این مهم که سکته مغزی دومین علت مرگ و میر در ایران محسوب می‌شود، گفته که بروز سکته مغزی در دنیا یک چالش بسیار بزرگ است و از نخستین علل ناتوانی افراد در کل دنیا هم شناخته می‌شود.

شریفی‌پور در ادامه گفته: «متوسط بروز سکته مغزی در جهان در سنین ۷۰ سال به بعد است که متاسفانه در کشور ما ۱۰سال پایین‌تر بوده و در سنین ۶۰ سال به بعد اوج بروز این سکته‌ها اتفاق می‌افتد. متاسفانه میزان بروز سکته مغزی در ایران 5/1 برابر متوسط جهانی است به‌طوری که اگر در جهان به ازای هر ۱۰۰هزار نفر کمتر از ۱۰۰ سکته مغزی به صورت سالانه بروز کند در ایران طبق مطالعات دقیقی که انجام شده این میزان به ۱۵۰ مورد بروز سکته مغزی در هر ۱۰۰هزار نفر است و جا دارد برنامه های جدی برای پیشگیری از این بیماری مرگبار برنامه ریزی و اجرایی شود».

دبیراجرایی پانزدهمین کنگره سکته مغزی به این نکته هم اشاره کرده که: «خوشبختانه با برنامه ۷۲٤ که با همکاری وزارت بهداشت، انجمن سکته مغزی و دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور اجرا شد به صورت موفقی توانستیم در عرصه درمان سکته مغزی عمل کنیم که نتیجه آن طبق آخرین گزارش سازمان بهداشت جهانی و سازمان جهانی سکته مغزی، ایران جزو ۱۰ کشور موفق در زمینه درمان حاد سکته مغزی قرار گرفته است». به همین بهانه با دکتر «میثم جوادی»، متخصص مغز و اعصاب در این باره گفت‌وگو کرده که از علایم، راهکارهای پیشگیری، توصیه به اطرافیان بیمار و... گفته‌ایم.

اصلا سکته چیست؟

دکتر میثم جوادی، متخصص مغز و اعصاب ابتدا سیستم سکته را این‌طور شرح می‌دهد: «سکته وقتی رخ می‌دهد که یک لحظه خون‌رسانی در نقطه‌ای از بدن متوقف شود. چون کار قلب و مغز حساس‌تر است و سریع‌تر واکنش نشان می‌دهند، سکته نمودش در این دو ارگان بیشتر است. مخصوصا مغز که حدود 20 درصد خون بدن را لازم دارد و سیستم خون‌رسانی خاص خودش را دارد و با بقیه بدن فرق دارد.» او درباره انواع سکته و روش‌های درمان آن می‌گوید: «دو نوع سکته داریم؛ یکی خونریزی و دیگری ایجاد لخته.

تا مدتی قبل گفته می‌شد که چون مغز جای دور از دسترسی است و درمانش هم سخت است، باید لخته کم‌کم خودش آن‌جا جذب شود و دوباره کار خون‌رسانی برقرار شود. در این صورت هرچه از مغز باقی مانده، کارش را انجام می‌دهد و هرچه هم نمانده که هیچ. با این درمان معمولا چیزی هم از مغز باقی نمی‌ماند، چون به سرعت بر اثر سکته از بین می‌رفت. با پیشرفت علم داروهای بازکننده لخته را کشف کردند. در ابتدا برای سکته قلبی این داروها را امتحان کردند. چون کار مغز پیچیده‌تر از قلب است و وقتی رگ مغز بسته می‌شود، شانس خونریزی را بالا می‌برد. اگر تعادل خونریزی به هم بخورد، یا لخته ایجاد می‌شود یا خونریزی رخ خواهد داد.»

درمان‌های جدید سکته مغزی

دکتر جوادی درمان‌های جدیدتر را این‌گونه توضیح می‌دهد: «کم‌کم داروهایی برای سیستم مغزی هم کشف کردند تا امنیت مغز را حفظ کنند. در این مرحله از درمان دارویی، مسئله زمان خیلی مهم است. زمان از دو جهت اهمیت دارد، یکی این که هرچقدر زودتر دارو داده شود، منطقه کمتری از مغز آسیب می‌بیند. یکی هم این که اتفاقات اطراف مغز کمتر رخ می‌دهد و شانس خونریزی کمتر می‌شود. اگر زمان را از دست بدهیم هم دیگری فایده‌ای ندارد و ریسک خونریزی را بالا می‌برد. کم‌کم درمان آنژیو هم رواج یافت که در قدم بعدی است.

مخصوصا اگر لخته بزرگ‌تر و در دسترس‌تر باشد، این درمان کاربرد دارد. در این درمان گفته می‌شود که وقتی بیماری سکته کرد، سریع یک بررسی کلی انجام شود. اگر رگ‌های بزرگ و نزدیک گرفته و منشأ اصلی باشند و زمان هم نگذشته باشد، فورا بیمار را برای آنژیوگرافی می‌برند و لخته را به صورت مکانیکی برمی‌دارند. در این صورت جریان خون دوباره برقرار می‌شود. این کار به بیمار این شانس را می‌دهد که قسمت کمتری از مغز از بین برود و نتایج بهتری از نظر آسیب‌هایی که دیده، داشته باشد.»

اثر حیاتی زمان در درمان سکته مغزی

همیشه گفته می‌شود که برای درمان بیماران سکته‌کرده، زمان مهم ترین عامل نجات است. این متخصص مغز و اعصاب درباره زمان طلایی رسیدگی به بیمار سکته‌کرده می‌گوید: «زمان طلایی؛ استاندارد و مشخص است. یک سری قواعد و شرایطی دارد که برای چه نوع بیماری، باید چه درمانی انجام شود. برای بیمارانی که شانس خونریزی بیشتری دارند مثل مواردی که ضربه به سر خورده باشد، یا به تازگی جراحی کرده باشند یا خونریزی فعالی در بدن داشته باشند، یا اگر رگ‌های بیمار خراب باشد و... درمان دارویی توصیه نمی‌شود. اما برای سایر بیماران زمان طلایی درمان که مورد اجماع است 4 ساعت و نیم از شروع علایم سکته تا شروع درمان است که می‌توان درمان را به بهترین نحو انجام داد.»

ماجرای کد 724 چیست؟

دکتر جوادی روند رسیدگی به بیماران سکته مغزی را چنین توضیح می‌دهد: «برای درمان سکته مغزی سیستم اورژانسی پیچیده و سازمان‌یافته‌ای در دنیا طراحی شده که در کشورمان هم اجرا می‌شود. این سیستم به کد 724 معروف شده است، یعنی 7 روز هفته و 24 ساعت شبانه‌روز بیماری که با علایم سکته مغزی به اورژانس اعلام شود و اورژانس هم احتمال سکته مغزی بدهد، این کد را اعلام می‌کنند. کد 724 پروتکل‌های خاص خودش را دارد. ابتدا اورژانس سریع به محل اعزام می‌شود، در صورت تشخیص به مراکزی که امکان درمان بیماری‌های مغزی دارند منتقل می‌شود.

این درمان ریسک بالایی دارد و نباید وقت را تلف کرده و بیمار به مراکز دیگر اعزام شود. مرکز آماده‌باش می‌شود، سی‌تی اسکن را خالی می‌کنند و بیمار را مستقیم از آمبولانس به سی‌تی اسکن منتقل می‌کنند. در آن‌جا مشخص می‌شود که آیا خونریزی مغزی دارد یا خیر. پزشک همان‌جا بیمار را معاینه می‌کند تا متوجه شود چقدر مشکوک به سکته مغزی است.

آیا شرایط اولیه دریافت دارو را دارد یا خیر؟ آیا ریسک خونریزی مغزی‌اش کم است یا زیاد و با بررسی سی‌تی اسکن، اگر بیمار کاندیدای مناسبی بود، از آن‌جا مستقیم به آی‌سی‌یو منتقل می شود تا درمان شروع شود. هرچه زمان کوتاه تر باشد، نتیجه بهتر خواهد بود. برای همین در کد 724 همه تمهیدات چیده می‌شود تا زمان کمتری صرف شود. مثلا در مشهد بیمار با علایم سکته مغزی مستقیم به بیمارستان قائم که مرکز درمان مغزی دارد منتقل می‌شود.»

علایم سکته مغزی را جدی بگیریم

سکته مغزی یک سری علایم مشخص دارد که دکتر جوادی این‌گونه بیان می‌کند: «علایم سکته مغزی متنوع است. به تازگی فرهنگ‌سازی خوبی در این زمینه شده تا مردم بیشتر با این علایم و بیماری آشنا شوند. علایم هم بستگی به این دارد که سکته کجای مغز را درگیر می‌کند. نکته مهم این که این علایم ناگهانی هستند. یعنی این‌طور نیست که مثلا بیمار از دو هفته پیش یواش یواش علایمی داشته باشد.

شایع‌ترین علامت فلج شدن ناگهانی است. فلج شدن دست و پا، صورت، کج شدن صورت، اختلال تکلم، اختلال در راه رفتن، سرگیجه، دوبینی، تاری دید، افت هوشیاری و... که باید ناگهانی باشند. اگر علامتی چند روزی است نمایان شده هم ممکن است مربوط به سکته باشد و این که در همان چند روز پیش رخ داده ولی بیمار متوجه نشده است. البته علایم قدیمی دیگر مورد اورژانسی نیست ولی باز هم باید نظر پزشک را در این باره جویا شد.»

عواملی که ریسک سکته را بالا می‌برند

از دکتر درباره آمار بالای سکته بین ایرانیان نسبت به بقیه کشورها می‌پرسم که پاسخ می‌دهد: «این که چرا درصد سکته بین ایرانیان بیشتر شده به طور دقیق مشخص نیست. این آمار تازه گرفته شده است، چون به تازگی روی سکته کار بیشتری می‌شود. شاید قبلا این آمار و اطلاعات نبوده یا شاید کشورهای دیگر آمار درستی ارائه نداده باشند.

اتفاقا کشورمان به نسبت امکانات و بنیه مالی در قضیه سکته مغزی خیلی پیشرو بوده و کارهای خوبی انجام شده است. در بسیاری از شهرهایمان امکانات خوبی برای درمان و مثلا تزریق داروی سکته مغزی مهیاست. خیلی کارهای خوبی انجام شده و احتمالا به دلیل همین کارها، آمار دقیق‌تری داریم که به نسبت کشورهای دیگر بالاتر دیده می‌شود.» او درباره عواملی که ریسک سکته را بیشتر می‌کند، می‌گوید: «در کل هر چیزی که باعث اختلال عروقی شود و شانس لخته شدن خون را در رگ‌ها زیاد کند، ریسک سکته مغزی را زیاد می‌کند. تقریبا مانند سکته قلبی است.

مواردی مانند دیابت، فشار خون، سیگار کشیدن، مسائل نژادی، ژنتیک و وراثت، چربی خون، نداشتن تحرک، جنسیت که در زن‌ها احتمال سکته مقداری بیشتر از مردان است، ابتلا به بعضی بیماری‌ها مانند روماتولوژی، بیماری‌های خونی و... ولی عمدتا ریسک فاکتورها به دو دسته تقسیم می‌شود: قابل تغییر و غیرقابل تغییر. عوامل قابل تغییر مانند سیگار کشیدن، فشار خون، دیابت، اضافه وزن و سبک زندگی هستند. عوامل غیرقابل تغییر هم سن، جنس، نژاد و بیماری‌های زمینه‌ای است.»

اصلاح سبک زندگی و پیشگیری مهم تر از درمان

این متخصص مغز و اعصاب درباره کارهایی که برای پیشگیری از سکته باید انجام داد، می‌گوید: «پیشگیری در سه سطح است: اولیه، ثانویه و ثالثیه. پیشگیری اولیه آن است که برای همه افراد جامعه انجام می‌دهیم، بدون آن که بدانیم ریسک فاکتور دارند یا خیر. از جمله توصیه به اصلاح سبک زندگی، کاهش مصرف سیگار، کنترل قند و فشار خون. پیشگیری ثانویه برای کسانی است که ریسک فاکتور دارند که کماکان کنترل شدیدتر قند و چربی و فشار خون و درمان آن‌هاست. همچنین اگر نیاز است داروهای رقیق‌کننده خون مانند آسپرین و وارفارین و... را طبق نظر پزشک مصرف کنند.

همچنین بیماری‌های قلبی که از داخل قلب لخته پرتاب می‌کند هم حتما باید درمان و کنترل شود. پیشگیری ثالثیه هم می‌گوید حالا که شخص سکته کرده و ناتوان شده، سعی کنیم رنج بیماری‌اش کمتر شود تا خدای نکرده منجر به عوارض بدتری نشود. مانند فیزیوتراپی و کارهای توان بخشی.» از دکتر می‌خواهم که به طور خلاصه و در چند کلمه کارهای لازم برای پیشگیری از سکته مغزی را بیان کند، می‌گوید: «مهم ترین نکته اصلاح سبک زندگی است. فعالیت بدنی را زیادتر کنید، عادات بد غذایی و سیگار کشیدن را ترک کنید، خوردن چربی و قند را ترک کنید، قند و فشار خون را کنترل و از استرس دوری کنید.»

و اما بعد از سکته چه باید کرد؟

در پایان دکتر میثم جوادی از کارهایی که بیمار سکته‌کرده باید پس از سکته انجام دهد، این‌گونه می‌گوید: «به موارد پس از سکته در دنیا خیلی توجه می‌شود. چون درمان‌های دارویی پس از سکته کمکی نمی‌کنند، نیاز به کارهای توان بخشی است. کارهایی که از بیمار پشتیبانی کند. از نظر آماری بیماران سکته مغزی که دارای خانواده‌های حمایتگر هستند، نتایج درازمدت بهتری دارند. یک سری کارها هست که این بیماران از آن آسیب می‌بینند.

مثلا اختلال بلع که امروز روی آن حساسیت بیشتری است. طرف از سکته مغزی جان به در برده ولی بعدا از عفونت مثلا تنفسی فوت می‌کند. یعنی بیمار اختلال بلع پیدا کرده، غذا وارد ریه‌اش می‌شود، عفونت می‌کند و متاسفانه از دست می‌رود. بیمار ممکن است ناتوان و افتاده باشد که در این صورت چند اتفاق رخ می‌دهد. مثلا زخم بستر می‌گیرد که منجر به عفونت می‌شود.

دیگر این که شانس لخته در اندام‌ها مثل دست و پا بیشتر می‌شود و لخته به ریه و مغز پرتاب می‌شود و دوباره آسیب می‌بیند. دیگر این که طرف آدم توانمندی بوده ولی سکته می‌کند و فلج می‌شود، این ناتوانی فشار روانی سنگینی به شخص وارد می‌کند. زندگی در عرض یک ساعت از این رو به آن رو شده، افسرده می‌شود و باید از او حمایت زیادی کرد.

درمان‌های فیزیوتراپی، توان بخشی، کاردرمانی و... هم باعث می‌شوند که طرف دوباره به زندگی برگردد. مغز خاصیت انعطاف‌پذیری دارد، یعنی قسمت‌های دیگر مغز می‌توانند با تمرین و تکرار، از قسمتی که از کار افتاده پشتیبانی کنند. شخصی که از جایش نمی‌تواند بلند شود، باید با ویلچر یا عصا راه برود. برای برگشت به زندگی هم خود شخص باید تلاش کند و هم اطرافیانش.»